Áp lực gia tăng ngân sách quốc phòng trong nội khối NATO đang trở thành chủ đề trung tâm tại hội nghị thượng đỉnh năm nay, khi Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump quay trở lại bàn đàm phán và đẩy mạnh yêu cầu các đồng minh châu Âu tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP – một con số chưa từng có trong lịch sử 77 năm tồn tại của liên minh. Đề xuất này bao gồm 3,5% dành cho chi tiêu quân sự “thuần túy” và thêm 1,5% cho các hạng mục liên quan như an ninh mạng, tình báo và cơ sở hạ tầng hỗ trợ. Tuy nhiên, khoảng cách giữa cam kết chính trị và hành động thực tế vẫn rất lớn, đặc biệt khi nhiều nước thành viên – dù về mặt hình thức đồng thuận – vẫn chưa đạt nổi mục tiêu tối thiểu 2% GDP được thống nhất từ hơn một thập kỷ trước. Sự khác biệt giữa các thành viên đang làm lộ rõ tính chất phân tầng trong NATO, khi một số quốc gia như Ba Lan, Hoa Kỳ hay Estonia đã vượt xa ngưỡng 2%, trong khi các nền kinh tế lớn như Tây Ban Nha, Canada hay Ý vẫn nằm dưới mức đó một cách đáng kể. Việc Tây Ban Nha chính thức tuyên bố không tuân theo mục tiêu 5% đã đánh dấu sự phản đối công khai đầu tiên và có thể kéo theo một chuỗi các phản ứng dây chuyền từ các nước chưa sẵn sàng về ngân sách và chính trị nội bộ. Với chi phí quân sự tăng cao, các chính phủ châu Âu phải đối mặt với sự giằng xé giữa yêu cầu phòng thủ và nhu cầu chi tiêu xã hội trong bối cảnh kinh tế vẫn còn bất ổn sau đại dịch, khủng hoảng năng lượng và căng thẳng lạm phát. Các nhà quan sát nhận định, mặc dù 23/32 quốc gia thành viên NATO đã đạt ngưỡng 2% vào năm 2024 theo số liệu mới nhất, việc tiến xa hơn nữa đến mức 5% sẽ đòi hỏi một sự chuyển dịch chính sách ngân sách quy mô lớn và không kém phần gây tranh cãi. Trong bối cảnh đó, Washington – với vai trò đầu tàu – kỳ vọng không chỉ là lời hứa mà là các kế hoạch cụ thể, hành động rõ ràng và mốc thời gian khả thi. Nếu không, Mỹ có thể sẽ sử dụng đòn bẩy chính trị, kinh tế và thậm chí là quân sự để gây áp lực lên những quốc gia không tuân thủ. Đây là chiến lược mà ông Trump từng áp dụng trong nhiệm kỳ trước, và rất có khả năng sẽ tiếp tục đẩy mạnh nếu ông tái đắc cử vào tháng 11 tới. Trong khi đó, các nhà sản xuất quốc phòng châu Âu như Leonardo (Ý), Saab (Thụy Điển) hay Embraer (Brazil) đang theo dõi sát diễn biến này, vì các cam kết chi tiêu quốc phòng dài hạn sẽ quyết định việc họ có thể mở rộng năng lực sản xuất và đầu tư vào chuỗi cung ứng hay không. Tuy nhiên, lãnh đạo các doanh nghiệp này cũng cảnh báo rằng tuyên bố chính trị là một chuyện, nhưng điều cần thiết là sự phối hợp thực tế trong hoạt động mua sắm, giảm phân mảnh và tiêu chuẩn hóa giữa các quốc gia châu Âu – điều mà khu vực này chưa làm được một cách hiệu quả trong nhiều thập kỷ qua. Việc đạt được 5% không chỉ là vấn đề về tiền bạc, mà là câu chuyện về ưu tiên chiến lược, năng lực triển khai và sự đoàn kết nội khối trong bối cảnh các mối đe dọa an ninh ngày càng phức tạp, từ cuộc chiến Ukraine đến xung đột leo thang ở Trung Đông và các thách thức toàn cầu như an ninh mạng, chuỗi cung ứng, hay công nghệ lưỡng dụng. Nếu NATO không thể hành động nhất quán và có cam kết tài chính rõ ràng, liên minh này có nguy cơ mất dần vai trò răn đe chiến lược – điều mà Washington đặc biệt lo ngại trong một trật tự thế giới đang bị tái định hình bởi cạnh tranh siêu cường.