Làn sóng vỡ nợ quốc gia và nguy cơ thanh khoản toàn cầu

Hậu quả của đại dịch COVID-19 đã đẩy nhiều quốc gia như Ghana, Sri Lanka và Zambia vào tình trạng tái cơ cấu nợ kéo dài và khó khăn. Dù các đợt tái cấu trúc này đã hoàn tất, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và nhiều tổ chức khác lo ngại về một cuộc khủng hoảng thanh khoản mới tại các nền kinh tế mới nổi.

Tình trạng thiếu thanh khoản này không chỉ cản trở tăng trưởng kinh tế, mà còn gây khó khăn cho giải quyết biến đổi khí hậu và làm suy yếu niềm tin vào các chính phủ cũng như hệ thống tài chính phương Tây.

Khủng hoảng nợ và chi phí vay tăng cao

Tại Hội nghị mùa thu của IMF và Ngân hàng Thế giới diễn ra tại Washington tuần này, vấn đề tìm kiếm giải pháp hỗ trợ thanh khoản đã trở thành trọng tâm. Các quốc gia phương Tây đang ngày càng hạn chế chuyển tiền ra nước ngoài, gây khó khăn cho việc tài trợ cho các nền kinh tế mới nổi.

Christian Libralato, giám đốc danh mục đầu tư tại RBC BlueBay, nhận định: “Chi phí vay đang tăng lên, trong khi các nguồn tài trợ bên ngoài ngày càng bấp bênh”. Ngân sách eo hẹp khiến nhiều quốc gia phải cắt giảm chi tiêu cho các lĩnh vực thiết yếu như y tế, giáo dục và cơ sở hạ tầng để ưu tiên trả nợ.

Tác động từ Trung Quốc và lãi suất toàn cầu

Các dữ liệu từ ONE Campaign cho thấy vào năm 2022, nhiều quốc gia như Angola, Brazil, Nigeria và Pakistan đã phải trả nhiều hơn cho khoản nợ nước ngoài so với số tiền tài chính mới nhận được.

Một thập kỷ trước, các quốc gia này đã dễ dàng huy động vốn qua trái phiếu, nhưng hiện tại, với lãi suất toàn cầu tăng, việc tái cấp vốn trở nên đắt đỏ và khó khăn. Đồng thời, Trung Quốc – nguồn cho vay quan trọng – đã cắt giảm dòng tín dụng, khiến nhiều nước phải đối mặt với dòng tiền âm và khủng hoảng thanh khoản nghiêm trọng.

Giải pháp hạn chế từ IMF và Ngân hàng Thế giới

Mặc dù Ngân hàng Thế giới đã cam kết tăng 30 tỷ USD cho vay trong thập kỷ tới và IMF đã giảm bớt phụ phí cho các quốc gia gặp khó khăn, những biện pháp này vẫn chưa đủ nhanh và đủ lớn. Vera Songwe, chủ tịch của Quỹ Thanh khoản và Bền vững, cảnh báo rằng các nỗ lực hiện tại còn thiếu quy mô cần thiết để đối phó với khủng hoảng.

Thị trường tài chính mở cửa, nhưng chi phí vẫn cao

Một số ngân hàng lạc quan rằng nhiều quốc gia đang dần lấy lại khả năng tiếp cận thị trường trái phiếu quốc tế. JPMorgan dự báo rằng lượng phát hành trái phiếu tại châu Âu, Trung Đông và châu Phi có thể đạt 275-300 tỷ USD trong năm nay. Tuy nhiên, các khoản vay với lãi suất cao – như trường hợp của Kenya với lãi suất trên 10% – vẫn đặt ra thách thức lớn cho tính bền vững tài chính.

Bộ trưởng Tài chính Kenya, John Mbadi, thừa nhận rằng chính phủ không thể dùng ngân sách để đầu tư vào hạ tầng, trong khi người dân đang chịu áp lực kinh tế do khủng hoảng thanh khoản.

Hợp tác đa phương và những thách thức phía trước

Các ngân hàng phát triển quốc tế đang cố gắng tăng cường cho vay bằng cách huy động quyền rút vốn đặc biệt (SDR) tại IMF, nhằm biến mỗi 1 USD quyên góp thành 8 USD vốn vay. Tuy nhiên, các nỗ lực này đang gặp trở ngại khi các nước phương Tây như Pháp và Anh cắt giảm viện trợ quốc tế, trong khi Nhật Bản phải gánh thêm áp lực tài trợ vì sự mạnh lên của đồng đô la Mỹ.

Nguy cơ bất ổn xã hội

Tình trạng thanh khoản thiếu hụt và các khoản vay đắt đỏ đã làm gia tăng bất ổn xã hội tại nhiều quốc gia như Kenya và Nigeria. Ishak Diwan, giám đốc nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Tài chính cho Phát triển, cảnh báo rằng nếu không có sự can thiệp quyết liệt, "chúng ta có nguy cơ mất kiểm soát toàn bộ Nam bán cầu".

Với sự phối hợp chưa đủ hiệu quả từ các tổ chức tài chính quốc tế và sự thờ ơ ngày càng tăng của các quốc gia giàu có, tình hình tài chính của các nước đang phát triển đang rơi vào vòng xoáy khó khăn hơn bao giờ hết.