Trong nhiều năm qua, bất chấp các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt của Hoa Kỳ nhằm cắt đứt nguồn thu từ xuất khẩu dầu của Iran, Trung Quốc vẫn tiếp tục mua dầu thô từ Tehran với khối lượng lớn và giá chiết khấu sâu, nhờ vào một hệ thống chuỗi cung ứng ngầm và cơ chế thanh toán bằng đồng nhân dân tệ, cho phép tránh được các rủi ro từ đồng đô la Mỹ và hệ thống tài chính do phương Tây kiểm soát. Dù không có dữ liệu nhập khẩu dầu từ Iran nào được chính thức ghi nhận trong thống kê hải quan Trung Quốc kể từ tháng 7/2022, nhưng theo dữ liệu theo dõi tàu biển từ công ty phân tích Kpler, khối lượng dầu thô Iran cập cảng Trung Quốc thực tế đã tăng gần gấp đôi từ năm 2022 đến năm 2024, đạt mức 17,8 triệu thùng/ngày. Trong 5 tháng đầu năm nay, con số này vẫn duy trì ổn định ở mức 6,8 triệu thùng/ngày, cho thấy dòng chảy thương mại này vẫn đang hoạt động liên tục mà không bị gián đoạn bởi các nỗ lực siết chặt trừng phạt từ phía Washington. Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ (EIA) ước tính rằng gần 90% lượng dầu thô và ngưng tụ của Iran xuất khẩu hiện nay đều đổ vào Trung Quốc, củng cố vị trí Bắc Kinh là khách hàng dầu mỏ lớn nhất của Tehran. Dù chính quyền Trump và các đời tổng thống Mỹ liên tục áp dụng các lệnh trừng phạt toàn diện lên Iran – với mục tiêu làm suy yếu nguồn tài chính tài trợ cho chương trình hạt nhân và các lực lượng ủy nhiệm trong khu vực như Hezbollah hay Hamas – hiệu quả thực tế đối với dòng chảy dầu vật lý vẫn rất hạn chế. Theo Brian Leisen, chiến lược gia năng lượng toàn cầu tại RBC Capital Markets, thị trường vật chất chưa ghi nhận sự gián đoạn đáng kể nào từ phía Iran kể từ khi chính quyền Trump nắm quyền. Một báo cáo quốc hội Mỹ cho biết doanh thu từ dầu mỏ và hóa dầu của Iran đạt khoảng 70 tỷ USD trong năm 2023, chủ yếu nhờ vào các giao dịch với người mua chấp nhận rủi ro cao – điển hình là các nhà máy lọc dầu tư nhân quy mô nhỏ ở Trung Quốc, thường được gọi là “teapots.” Những người mua này bị thu hút bởi mức giá chiết khấu mạnh – ví dụ, dầu nhẹ của Iran được bán rẻ hơn khoảng 6–7 USD/thùng so với dầu Upper Zakum của UAE, trong khi chất lượng tương đương. Dầu Iran hiện được giao dịch ở mức khoảng 64 USD/thùng. Các giao dịch thường được thực hiện theo hình thức “giao hàng tận nơi”, nghĩa là bên bán chịu trách nhiệm vận chuyển đến cảng Trung Quốc, giúp người mua giảm rủi ro pháp lý và vận hành. Phần lớn lô hàng không đi trực tiếp từ Iran mà sẽ được trung chuyển qua nhiều điểm, thường là ở Vịnh Ba Tư hoặc Eo biển Malacca, bằng cách chuyển dầu từ tàu chở dầu bị trừng phạt sang các tàu không bị trừng phạt, tạo thành một hệ thống vận chuyển “bóng tối.” Một số tàu Iran còn thực hiện hành vi “giả mạo tuyến đường” để che giấu vị trí thật, trong khi các khoản thanh toán thường được thực hiện bằng nhân dân tệ thông qua các ngân hàng nhỏ của Trung Quốc – vốn đã nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ – để né tránh hệ thống thanh toán SWIFT và đồng USD. Điều này giúp hạn chế rủi ro cho người mua Trung Quốc và khiến các ngân hàng lớn của nước này không bị vạ lây. Khu vực phía Đông Bán đảo Malaysia, đặc biệt là vùng ngoài khơi, đang trở thành một điểm trung chuyển chính cho các lô hàng dầu từ Iran, với nhiều tàu giả mạo vị trí hoặc che giấu danh tính để tránh bị phát hiện, theo Bridget Diakun từ Lloyd’s List Intelligence. Trong khi sản lượng dầu nội địa của Malaysia chỉ khoảng 0,6 triệu thùng/ngày, Trung Quốc lại ghi nhận nhập khẩu từ Malaysia tăng lên đến 1,4 triệu thùng/ngày vào năm 2023 – một khoảng chênh lệch lớn được cho là do các lô hàng từ Iran “đội lốt” Malaysia. Gần đây, Tổng thống Donald Trump gây bất ngờ khi đăng trên nền tảng Truth Social rằng Trung Quốc có thể tiếp tục mua dầu từ Iran, bất chấp các chính sách trước đây của chính ông nhằm cắt đứt nguồn thu này. Ngay sau phát biểu, giá dầu thô Mỹ đã giảm hơn 6%. Dù Nhà Trắng đã nhanh chóng làm rõ rằng phát biểu của ông Trump không có nghĩa là Mỹ sẽ nới lỏng lệnh trừng phạt, giới quan sát cho rằng đây có thể là một “tín hiệu mềm” mang tính chiến lược. Muyu Xu từ Kpler nhận định tuyên bố của Trump là sự đánh đổi có tính toán nhằm duy trì thỏa thuận ngừng bắn với Iran và chuẩn bị cho vòng đàm phán hạt nhân sắp tới, đồng thời thể hiện thiện chí với Trung Quốc trước thềm đàm phán thương mại. Trong khi chưa có dấu hiệu chính thức nào về việc miễn trừ trừng phạt cho Iran, khả năng Mỹ sẽ giảm tốc độ áp đặt trừng phạt mới là hoàn toàn có thể xảy ra – điều này sẽ tiếp tục tạo điều kiện cho Trung Quốc duy trì hoạt động mua dầu của mình. Brian Leisen nhấn mạnh rằng dù lệnh ngừng bắn chưa mang lại sự đảm bảo dài hạn, nhưng về phía thị trường dầu mỏ, hoạt động xuất khẩu từ Iran có khả năng vẫn diễn ra “gần như bình thường” trong thời gian tới. Phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh NATO tuần này, ông Trump cũng nhấn mạnh rằng Iran sẽ “cần tiền để đưa đất nước trở lại bình thường” – một thông điệp được thị trường diễn giải như dấu hiệu mở đường cho khả năng Mỹ xem xét nới lỏng chiến dịch “gây sức ép tối đa” đã kéo dài nhiều năm.